Γιορτή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, στην εκκλησία του Αφέντη Χριστού, στην κορυφή του Γιούχτα.

Στο Γιούχτα απάνω ανέβηκα κ' είδα την Κρήτη ολόρθη
να στέκεται σαν το θεριό απ' χει μαρμαρώσει .
Αντιφεγγίζει απ' τη Κνωσσό κι πέτρες σμιλεμένες
τις ιστορίες μολογούν που 'ναι βαθιά θαμμένες…

Ο Γιούχτας είναι το βουνό που δεσπόζει με τον όγκο του νότια της πόλης του Ηρακλείου και δυτικά της κωμόπολης των Αρχανών. Με υψόμετρο 811 μέτρα, έχει παρατηρηθεί σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Γ. Σακελλαράκη (με σημαντικό ερευνητικό έργο στην περιοχή) πως έπαιζε σημαντικότατο ρόλο στην Μινωική ναυσιπλοΐα καθώς είναι το πρώτο βουνό που φαινόταν για όσους έρχονταν στην Κνωσό.

Η σημασία του Γιούχτα στην θρησκευτική λατρεία των Μινωιτών είναι εξίσου σημαντική καθώς κατά την μυθολογία εδώ βρισκόταν ο τάφος του Δία. Το αίσθημα ενισχυόταν από το γεγονός ότι η όψη του Γιούχτα από τα βορειοδυτικά, θυμίζει έντονα ανθρώπινη μορφή ξαπλωμένη σε ύπτια θέση. Ο Γιούχτας συγκέντρωνε σημαντική λατρευτική δραστηριότητα καθώς εκεί βρίσκονταν δύο μινωικά ιερά, το ιερό κορυφής στην "Ψηλή Κορφή" στο υψηλότερο σημείο του βουνού , το ιερό στη θέση "Ανεμόσπηλια"  καθώς και δύο σπήλαια, το "Χωστό Νερό" και ο "Σπήλιος του Στραβομύτη" με πλούσια ευρήματα που αποδεικνύουν την χρήση τους σαν λατρευτικούς χώρους.
Η λατρευτική δραστηριότητα στον Γιούχτα μέσα από τους αιώνες πέρασε και στις μέρες μας. Σε μία από τις κορυφές του βρίσκεται ένας τετράκλιτος ναός με μία από τις κλίτες του αφιερωμένη στον Αφέντη Χριστό που γιορτάζει στις 6 Αυγούστου.

 

Ο Αφέντης Χριστός είναι ναός τετράκλιτος (μοναδικός στην Ελλάδα) καμαροσκεπής. Στην είσοδο είναι χαραγμένη στην πέτρα η χρονολογία αποπεράτωσης του: 1443, 10 χρόνια πριν την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Τα τέσσερα κλίτη του είναι αφιερωμένα στην Αγία Ζώνη, τη Μεταμόρφωση, τους Αγίους Αποστόλους και τους Αγίους Αναργύρους. Το εσωτερικό της εκκλησίας δεν έχει τοιχογραφίες, μόνον φορητές εικόνες. Στον εξωτερικό χώρο υπάρχει ένας τεράστιος ξύλινος σταυρός που φωταγωγείται τις μέρες του πανηγυριού (6 Αυγούστου) και μια δεξαμενή βρόχινου νερού (σαρνίτσα), που σύμφωνα με την παράδοση έσκαψαν με τα νύχια τους οι δομινικανές καλόγριες που ζούσαν εκεί την εποχή της Ενετοκρατίας.
Σύμφωνα με την παράδοση, ο Αφέντης Χριστός χτίστηκε από έναν ναυτικό, ο οποίος ναυάγησε στο Κρητικό πέλαγος και, βλέποντας από τη θάλασσα την κορυφή του Γιούχτα, έκανε τάμα πως, αν σωνόταν, θα έφτιαχνε εκεί εκκλησία στο Χριστό. Σώθηκε, πήρε εργάτες κι άρχισαν το χτίσιμο. Στις εργασίες συμμετείχε και ο ίδιος, αλλά εκεί που προσπαθούσε να βάλει μια μεγάλη πέτρα στη δυτική πλευρά της εκκλησίας, γλίστρησε κι έπεσε στον γκρεμό. Οι εργάτες τον νόμισαν νεκρό, γι' αυτό όταν τον είδαν να ανεβαίνει μετά από λίγο με την πέτρα στα χέρια, τον πήραν για φάντασμα. Απ' ό,τι φαίνεται, ο ναυτικός είχε... θεϊκή εύνοια. Πέφτοντας είπε «Σώσε με Χριστέ μου και θα σου τέσσερα ιερά» και σώθηκε για δεύτερη φορά. Γι’ αυτό ο Αφέντης Χριστός είναι τετράκλιτος.
Κάθε χρόνο, κυρίως στις 5 (παραμονή), αλλά και στις 6 Αυγούστου, εκατοντάδες επισκέπτες συγκεντρώνονται στην εκκλησία για να γιορτάσουν την Εορτή της Μεταμορφώσεως .

Σήμερα βέβαια η γιορτή έχει χάσει τη γραφικότητα που είχε τα παλιά χρόνια (προ 20ετίας αλλά και λίγο νωρίτερα). Τότε, παρέες των 10 και 15 ατόμων έδιναν ραντεβού στο κλειστό γυμναστήριο. Και ξεκινούσαν την ανάβαση στο Γιούχτα από το μονοπάτι, που έχει σε πολλά σημεία σμιλευτεί με σκαλίδες, για να είναι προσβάσιμο. Με τα παγουράκια το νερό στα σακίδια, τα καπελάκια στο κεφάλι, και τις μακρυμάνικες μπλούζες ζωσμένες στη μέση, καθώς στην κορυφή του βουνού ο αέρας δεν αστειεύεται… Και, όταν επιτέλους μετά από περίπου 1 ώρα γρήγορο βάδισμα, πατούσαν στο χωματόδρομο, έβλεπαν στη σειρά στημένους τους πάγκους των μικροπωλητών, όπως γινότανε σε κάθε πανηγύρι. Παιχνιδάκια για τα παιδιά,που περίμεναν πως και πως να φτάσουν στην κορυφή, μαλλί της γριάς, αναψυκτικά, αλλά και καπρικό για τους μεγάλους. Όλα αυτά φυσικά περίμεναν τη σειρά τους. Προτεραιότητα είχε πάντα η θεία λειτουργία, στη μοναδική εκκλησία του Αφέντη Χριστού. Φυσικά η θέα από την κορυφή του Γιούχτα ήταν και είναι απλά μαγευτική…Μετά το πέρας της λειτουργίας, ξεκινούσε η κατάβαση. Είτε από το μονοπάτι με τα πόδια, είτε με τη βοήθεια των αγροτικών αυτοκινήτων, στοιβαγμένοι στις καρότσες, από το χωματόδρομο.

Η συνέχεια δίνονταν στην πλατεία των Αρχανών… Το βραδάκι ντόπιοι κι επισκέπτες ξεφάντωναν σε ένα γλέντι από τα μεγαλύτερα και πιο γνωστά της Κρήτης. Τότε που οι Αρχάνες ακόμα έβγαζαν το βραβευμένο τους κρασί, και η γιορτή του κρασιού λάμβανε χώρα εκεί, κι όχι στις Δαφνές που γίνεται τα τελευταία χρόνια. Άφθονα βαρέλια γεμάτα κρασί ήταν στημένα στην άκρη της πλατείας, και ο καθένας έβαζε ελεύθερα. Και οι υπάλληλοι του δήμου έψηναν σουβλάκια και μοίραζαν στον κόσμο…Κι ο χορός καλά κρατούσε μέχρι τα ξημερώματα…

Σήμερα, αυτό που συμβαίνει δυστυχώς δεν έχει και μεγάλη σχέση με αυτό που σας περιέγραψα… Εκτός από το μέρος της ανάβασης από το μονοπάτι, που αρκετοί, ντόπιοι κυρίως, ακολουθούν, τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά… Η αρχαιολογία δεν επιτρέπει πια μικροπωλητές στο βουνό, λες και για μία μέρα θα χαθεί η ιστορία του βουνού, και θα χαλάσει η εικόνα του τοπίου… Όσο για το γλέντι στην πλατεία του χωριού, τα πράγματα είναι πολύ υποτονικά: ο Δήμος Αρχανών δεν έχει καμία συμμετοχή, και οι ταβερνιάρηδες, που έχουν καταλάβει το μεγαλύτερο μέρος της πλατείας, προκειμένου να έχουν κίνηση τα μαγαζιά τους, φέρνουν δεύτερης ποιότητας μουσικούς και συγκροτήματα, προκειμένου να δώσουν την αίσθηση του πανηγυριού, και να προσελκύσουν πελατεία…

Παρόλα αυτά όμως, αξίζει τον κόπο να επισκεφτείτε στις 5 κι 6 Αυγούστου τις Αρχάνες, ν’ ανέβετε στην κορυφή του Γιούχτα, και ν’ ανάψετε ένα κεράκι στην εκκλησία του Αφέντη Χριστού. Η διαδρομή από το μονοπάτι είναι απολαυστική, η θέα από την εκκλησία μοναδική… Σου παίρνει κυριολεκτικά την ανάσα.. Όσο για το γλέντι, το αφήνω στην επιλογή σας. Πάντως το φαγητό στις περισσότερες ταβέρνες των Αρχανών είναι πολύ καλό…